Maand van de geschiedenis


Ontdek gisteren, begrijp vandaag.

Maand van de geschiedenis
Maand van de geschiedenis

De Maand van de Geschiedenis is het grootste geschiedenisevenement van Nederland. Samen met honderden culturele, toeristische, literaire en mediaorganisaties brengen we geschiedenis onder de aandacht bij miljoenen Nederlanders.

Geschiedenis is altijd aanwezig, maar moet wel verteld, aangevuld en gedeeld worden. Vanuit het verleden kun je het heden beter begrijpen en zo ook een beter begrip vormen van jezelf, je eigen achtergrond of omgeving. Begrip leidt tot inzicht, nuancering en mogelijk een andere kijk op de wereld.

Thema 2020: Oost/West

De wereld wordt steeds kleiner: wat ooit ver weg was, is nu dichtbij. 

Wat van ver komt

Eén spreekwoord bevat `wat van ver komt, is lekker`  (=iets wat van ver komt, is bijzonder. Daarom denkt men dat het ook beter zal zijn) De wereld wordt steeds kleiner: alsof het niets is stappen we op het vliegtuig naar het Verre Oosten of Zuid-Amerika. We hoeven maar te swipen om een voorheen onbekende en onbereikbare wereld op te roepen. Via talloze kanalen weten we precies wat er allemaal speelt in de wereld en houden we contact met anderen, waar zij zich ook bevinden. Uit het oog betekent niet langer uit het hart. Ver weg is opeens heel dichtbij.

Oost West thuis het best?

Thuis in de Bijzondere Strafgevangenis Leeuwarden. Een gevangenis is een afspiegeling van de maatschappij. In onze maatschappij (Nederland) komen en wonen mensen uit verre landen. Sommige van deze mensen komen in aanraking met justitie. De rechter kan dan een vrijheidsstraf opleggen en dan komen die mensen in een Nederlandse gevangenis.

Eric de Lyon

Als Erich 5 jaar is vertrekt hij met zijn moeder en nieuwe wettige vader naar Nederlands-Indië. Zijn jeugd brengt hij door op Sumatra (Palembang-Medan) en op Java (Madioen). Erich, die zich Eric gaat noemen, doorloopt de MULO en de Algemene Middelbare School en vervult daarna zijn militaire dienstplicht bij de Marine (Soerabaija). Daarna volgt zijn opleiding tot sergeant leerling-vlieger op het militaire vliegveld Andir (Batavia).

Crash AVRO 504 K

Een dubieuze crash als gevolg van een stunt (1936) met een AVRO 504 K lesvliegtuig leidt tot zijn ontslag. Als civilist volgen dan verschillende baantjes. Na wat rondzwerven meldt hij zich voor een officiersopleiding op de politieschool in Soekaboemi (Java). Hij rondt die opleiding af, maar raakt in 1940 met zijn superieuren in conflict. Na de Duitse inval in Nederland gold in Nederlands-Indië de opdracht Duitsers en NSB-ers te arresteren. Toen Inspecteur van Politie Eric de Lyon, een hooggeplaatste NSB-bestuursambtenaar wilde arresteren, stuitte dit op verzet bij de leiding. Dit zou aanleiding worden ontslag te nemen en zich bij de Marine in Soerabaja te melden. 

Het proces

Het proces tegen de 3 oorlogsvliegers, 2e lt. W.J. Burck en de sergeant-vliegers E.H.J. de Lyon en H. Kelder vond op het depôtschip de Plancius plaats. Het proces zou in totaal 84 dagen duren (van begin tot executie van de vonnissen, 16 juli t/m 8 oktober 1943).  De zitting van de Zeekrijgsraad aan boord van het depôtschip De Plancius vonden in de salon plaats, waarin bewust een sobere sfeer werd gecreëerd, door het meubilair te verwijderen en de gordijnen gesloten te houden. Het vonnis zou evenwel luiden: Levenslang voor de 2e luitenant-vlieger William Burck. Een onvoorwaardelijke gevangenisstraf van 20 jaar voor de beide sergeant-vliegers Eric de Lyon en Henri Kelder.

Rechterlijke dwaling

'Een proces dat nooit had mogen plaatsvinden'

Uitspraak van mr. S. J. baron van Tuyll van Serooskerken, de raadsman van de 'hoofdverdachte' de 2de lt. William J.Burck, welke hij in 1981 in een interview met de auteur van het boek 'De Colombo Tragedie' J.C. Bijkerk herhaalde en accentueerde door het 'Plancius proces' te omschrijven als een 'rechterlijke dwaling'.

Mr. S. J. baron van Tuyll van Serooskerken was gepensioneerd oud Secretaris-Generaal Ministerie BUZA, lid van de Raad van State, Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw en Groot Officier in de Orde van Oranje Nassau.

De detentie Bijzonder Strafgevangenis Leeuwarden

Totale periode van detentie: 7 jaar, 5 maanden en 18 dagen (onder strak regiem en vele keren cellulair.)

De BSL (Bijzondere Strafgevangenis Leeuwarden) kende evenals de ' PENTRIDGE ' gevangenis in Melbourne ( Australië) een 'lange en beruchte historie' (1499 - 2011). Berucht vanwege de zware criminelen die onder een strak regiem vele jaren waren gehuisvest. De Lyon heeft zich in de gevangenis ontpopt als een getalenteerde houtsnijder. Hij kreeg ook alle gelegenheid dat te bewijzen en de producten van zijn handvaardigheid bleven bij ons achter; o.m. de wapenschildjes van de provinciën en een fraaie dekenkist, die de toenmalige directeurskamer sierden. Ook heeft hij een crucifix, een wandbord met het wapen van het gevangeniswezen en een Madonna gemaakt.  

Rehabilitatieverzoek

Wat volgde was een intensieve samenwerking ter voorbereiding op een rehabilitatieverzoek. Een verzoek dat mijn vader begin 50-er jaren al had ingediend maar waarop hij nooit antwoord heeft gekregen van de toenmalige regering. Ook hebben we een website opgebracht waarin wij zoveel mogelijk materiaal dat betrekking had op de zaak opgenomen om een zo breed mogelijke toegankelijkheid te realiseren: www.colombotragedie.nl.

 

De inspanningen hebben uiteindelijk geresulteerd in een hernieuwd rehabilitatieverzoek aan minister president Rutte dat in december 2011 is ingediend. Eind 2016 moeten wij constateren dat onze inspanningen om posthume rehabilitatie te verkrijgen tot nu toe geen positief resultaat hebben opgeleverd.

 

Drs. Marc de Lyon, zoon van Eric de Lyon

De vrijlating

De directeur van de Bijzondere Strafgevangenis in Leeuwarden A. Jansen manifesteerde zich niet alleen als een man van discipline, tucht en orde waren zijn ‘sleutelwoorden’, maar hij kenmerkte zich ook als een man met gevoel. Zo was hij het die destijds bij de Minister van Justitie op strafvermindering aandrong. Een verzoekschrift dat overigens enkele jaren als een ‘bureaustuk’ zou blijven liggen. Ook bijzonder van de directeur was, dat hij er een vaste gewoonte van had gemaakt elke gedetineerde de avond voor zijn vrijlating als een gast in zijn woning, die aan de gevangenis grensde, te onthalen. Zo dus ook met de 3 oud oorlogsvliegers, De directeur deelde betrokkenen mede dat zij onder bepaalde voorwaarden in voorlopige vrijheid zouden worden gesteld, ingaande de 30e april 1950. Bovendien werden de vliegers verrast door een bezoek van de toen commandant van de vliegbasis Leeuwarden, de kolonel van Dam. Hij feliciteerde hen namens de jachtvliegers op de basis met de ‘gratieverlening’ en bracht tijdens het gesprek voorzichtig ‘de toekomst’ ter sprake. De realiteit zou eerst de volgende morgen blijken, na een gevangenschap van 7 jaar, 5 maanden en 18 dagen onder strakke regiems en vele keren cellulair, als ex- ‘staats gevaarlijken’. Geheel onvoorbereid op een vrijheid in een veranderde en gevestigde samenleving gingen de poorten van de gevangenis open. Ze werden bevrijd van een jarenlang verblijf te midden van criminelen en degenen die daadwerkelijk de zijde van het terreurbewind hadden gekozen. Die ‘gegratieerde’ vrijheid zou weldra een ‘papieren vrijheid’ blijken te zijn, want de 3 oorlogsvliegers bleken als ‘voorwaardelijk in vrijheid gestelden’ onder het regiem van de Reclassering te zijn gesteld en die zou zich direct al beijveren in ‘meldplicht e.d.’. De oud 2e luitenant W. Burck werd door zijn vrouw Marja en moeder opgehaald en hij voegde zich bij zijn gezinnetje in Amsterdam. De oud sergeant vlieger Eric de Lyon vertrok naar zijn familie in Den Haag en oud sergeant vlieger Harry Kelder nam de trein naar Deventer alwaar hij bij zijn ouders introk, die vol ongeloof hun verbitterde zoon in de armen sloten.

Besluit invrijheidstelling

Het besluit van de vrijlating werd de vliegers mondeling medegedeeld. De drie oud piloten hebben deze KB's ook nimmer onder ogen gehad, toen niet en ook niet vele jaren later. Het blijft hierover gissen en roept onzerzijds een aantal vragen op, dit o.a. geprojecteerd op de visie van de raadsman Jhr. mr. S.J. van Tuyll Serooskerken dat dit 'een proces was dat nimmer een proces had mogen worden'. Vele jaren later tijdens zowel de research van de auteur J.C. Bijkerk alsook Ed Melis (initiatiefnemer van de inzet voor een rehabilitatie procedure) zou blijken dat de voorlopige invrijheidstelling in verschillende KB's was vastgelegd. De originelen van de KB's konden tot dusver niet worden gerechercheerd.