Beruchte gevangenen

Jan Buuts. Relaas over het vermoorden van Adriana van den Boom. Op de vooravond van zondag 26 september 1852 werd een afschuwelijke moord gepleegd op het grondgebied van de gemeente Heesch. Het slachtoffer was de 23-jarige jonge dochter Adriana van den Boom, dochter van Jacobus en van Joanna van de Boom, wonende op het gehucht Donzel te Nistelrode. Deze jonge dochter had verkering met zekeren Jan Buuts, metselaar en klompenmaker, uit Heesch. Het drama had zich voltrokken in de omgeving van de Heesche Wijst, bij de verkeersweg Nistelrode – Heesch.

Ype Baukes de Graaf. Het is op vrijdag 23 maart 1860 wanneer Ype de Graaf een groen gordijntje opzij schuift van de ruimte in het Paleis van Justitie, zetel van het Gerechtshof en de Arrondissementsrecht,  aan het Wilhelminaplein in Leeuwarden. Het is die vrijdag markt in de stad en er zijn 20.000 mensen voor hem gekomen. Ype is geboren in Workum op 10 augustus 1812, maar zal het grootste deel van zijn leven doorbrengen in Harlingen, wanneer hij tenminste niet in de gevangenis zit. 

Henricus Jacobus Jut was een 19eeuwse moordenaar uit Den Haag. Jut werd in 1851 te Den Haag geboren als buitenechtelijk kind van Maria Geertruida Jut. Na wegens "lichaamsgebreken" uit militaire dienst te zijn ontslagen ging hij in zijn geboortestad als kelner werken. Daar kwam hij de 23-jarige Christina Goedvolk tegen, die in 1872 korte tijd als dienstbode bij de rijke weduwe M.Th. van der Kouwen-ten Cate werkte. Uit angst voor een lynchpartij werd hij overgebracht naar een gevangenis in Leeuwarden, waar hij twee jaar later overleed.

Dalstra. Drie leden van de familie Dalstra hadden in 1867, het welgestelde echtpaar Hiddema uit Nijega (Smallingerland) beroofd en vermoord. Vader Lammert Teijes, 65 jaar, zoon Marcus Lammerts, 27 jaar, en neef Auke Freerks Dalstra van 36 jaar kregen voor het Gerechtshof in Leeuwarden alle drie tuchthuisstraf, 'ieder voor den tijd van zijn levenslang'. Vader Lammert overleed in 1885 in de gevangenis. Zoon Marcus (foto) kwam vrij in 1894.. Neef Auke Freerks was ooit eerder veroordeeld en zat van het drietal het langst vast. Na 35 jaar tuchthuis kwam hij in 1906 vrij. 

Mokcaarts. Op 5 mei 1870 wordt Hendrik Josephus Johannes Mokcaarts met de boevenwagen overgebracht naar de gevangenis van Leeuwarden. Op 9 mei is hij ingeschreven en zijn straf van twintig jaar ging op die datum in. De oud marechaussee Hendrik Mokcaarts die hevig verliefd was op Anna Stada de echtgenoot van Frederik van de Steen, schoot zijn rivaal in dat jaar namelijk dood.  Henricus Mokcaarts verlaat de gevangenis in Leeuwarden op 12 augustus 1889. Eind 1874 behoort Henricus tot één van de 445 gevangenen in de Leeuwarder gevangenis.

Dominee Johannes Barger, ook wel genoemd "de blikken dominee". In maart 1894 komt in Harlingen een gewelddadig einde aan het leven van Cato Mirande (23). Ze was al twee jaar lang in het diepste geheim de minnares van Hervormd dominee Johan Barger (40). Barger werd op 2 juni 1894 door het gerechtshof te Leeuwarden veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf. Hij overleed op 46-jarige leeftijd in Bijzondere Strafgevangenis te Leeuwarden aan een longziekte en werd begraven op het kerkhof van de gevangenis van Leeuwarden.

Gebroeders Hogerhuis. Troelstra neemt het op voor Hogerhuizen. Nadat ook Wybren in 1905 - na negen jaar en negen maanden - in vrijheid wordt gesteld. Uit De Zaak Hogerhuis. Eene gerechtelijke misdaad. De drie broers Keimpe, Marten en Wybren Hoger" huis worden in 1896 veroordeeld voor 'een der zwaarste vergrijpen tegen den eigendom, eene poging tot diefstal bij nacht'. De twee laatstgenoemden worden ook veroordeeld wegens poging tot doodslag. 

IJje Wijkstra. Op 18 januari 1929 wacht Wijkstra de veldwachters op met een karabijn. Volgens de overlevering zou het zo'n 18 graden gevroren hebben die dag. IJje weet alle vier veldwachters neer te schieten, bij drie snijdt hij later ook nog de keel door. Zelf raakt hij lichtgewond. Hij brengt Aaltje onder bij een neef en vlucht naar Groningen. Op weg naar het ziekenhuis wordt hij aangehouden.  In gevangenschap kreeg hij tuberculose en werd steeds somberder. Hij besloot zelfmoord te plegen. Hij sneed met een aardappelmesje zijn buik open maar overleefde dit.

Durk Tabak is een tweevoudig moordenaar en kunstenaar. In 1930 werd Tabak veroordeeld tot 15 jaar cel nadat hij in een Drachtster café de 29-jarige Jan van der Meulen had doodgestoken. Enkele jaren na zijn vrijlating schoot hij in Augustinusga zijn minnares Grietje Groenland-Hayema dood. Na deze gruwelijke daad pleegde hij zelfmoord door zichzelf door zijn slaap te schieten. Tabak was een begiftigd tekenaar, maar daarnaast kon hij ook verdienstelijk trekharmonica spelen. Tot zijn vriendenkring behoorden IJe Wijkstra en Jan Hut. 

Emanuel Polak was een Nederlands lustmoordenaar, die vooral bekend werd als de verkrachter en moordenaar van het 7-jarige meisje Sonja (Sara) Beugeltas. Sonja Beugeltas was een Nederlands meisje van Joodse komaf. Toen het kind zeven jaar oud was werd ze vermist en later vermoord teruggevonden.  De zaak sprak enorm tot de verbeelding van de Amsterdamse bevolking en leidde tot grote massahysterie. De dader was Emanuel Polak, een 21-jarige pakhuisknecht. Hij was al eerder in aanraking met het gerecht gekomen wegens kindermisbruik en zat in feite tijdens proefverlof. 

De Bende van Oss. Er was in de jaren vóór de oorlog in Noord-Brabant een groep criminelen actief, die bekend stond als “de bende van Oss”. Na bloedig treffen met de politie kwamen zij voor de rechter en hun bestemming werd Leeuwarden. Vader, zoon en oom De Bie, enkele Van Galens, Van Bernes en Hendriksen zorgden voor Brabantse inbreng binnen onze muren. Onderlinge vechtpartijen kwamen regelmatig voor en soms werden meningsverschillen uitgevochten met ook wel doorslag- gevende argumenten als zware Rijksstrijkijzers! 

Eric de Lyon Sergeant-vlieger Erich Henry Johann de Lyon (roepnaam Eric). 1943 Een onvoorwaardelijke gevangenisstraf van 20 jaar voor sergeant-vlieger Eric de Lyon. Eric de Lyon muntte niet alleen uit in durf - een vlotte babbel, een 'man van standing' - maar beschikte ook over creatieve expressie. Hij bleek een natuurlijke aanleg te hebben voor beeldhouwen. De Lyon ontpopte zich in de gevangenis als een getalenteerde houtsnijder. Op 30 april 1950 werd de ex-piloot op voorspraak van de directeur A.B.R. Jansen in voorlopige vrijheid gesteld.

Chris Blanken (27) voor de moord op politieagent A. van Eck die hem en zijn broer betrapte op diefstal in de nacht van 13 op 14 november in Woerden, waarop Blanken de agent doodschoot. Hij bekende uiteindelijk de daad en ging niet in hoger beroep. Hij ontsnapte twee keer uit de gevangenis, in 1955 en in 1965. Beide keren werd hij binnen een dag weer opgepakt. Een aantal jaren na zijn laatste ontsnappingspoging kreeg hij gratie. Zijn broer Johannes Blanken (25) kreeg 6 jaar. In de krant stond deze zaak inmiddels bekend als: De Woerdense Moordzaak Chris Blanken

Adri lodder. Adri L. werd door de rechtbank te Dordrecht op 15 april 1954 in eerste instantie veroordeeld tot een gevangenisstraf van 18 jaar maar in hoger beroep door het Haagse gerechtshof veroordeeld tot levenslang. Adri L. bleek namelijk zijn vrouw te hebben omgebracht met arsenicum. Adri kreeg zes jaar later “een koekje van eigen deeg”: hij werd in de gevangenis vergiftigd door de beruchte Dr. O. 

Dokter 0 en de gifmoorden. Een proces dat aan het begin van de jaren zestig landelijke bekendheid kreeg, betrof dat van de voormalige huisarts Dr. 0. uit Berkel Rodenrijs. In 1954 was Dr. 0. reeds in Den Haag tot levenslange gevangenisstraf veroordeeld wegens moord (vergiftiging door cyaankali) op zijn vrouw. In mei 1955 werd hij in de Leeuwarder gevangenis gedetineerd. Hij ontmoette daar Adriaan Lodder die zijn vrouw eveneens door gif (arsenicum) had vermoord en eveneens in 1954 te Den Haag tot levenslange gevangenisstraf was veroordeeld.

Aage Vening Meinesz – bijnaam: de Meesterkraker – Door het grote aantal kraken en de geweldloosheid waarmee hij deze uitvoert krijgen de daden van Aage Meinesz een unieke reputatie binnen het criminele circuit. Als gereedschap gebruikt hij vaak zijn legendarisch geworden thermische lans. Op 11 juli bekend ook hij een kraak bij de V&D in Leeuwarden. Op 28 november wordt hij door de rechtbank in Leeuwarden tot vijf jaar cel veroordeeld. In hoger beroep wordt dat 4,5 jaar. Op 18 april 1974 weet Aage Meinesz te ontsnappen uit het Huis van Bewaring. 

Totaalweigeraar - ook wel dienstweigeraar - In 1981 moet Stephan Kraan als dienstweigeraar 12 maanden de gevangenis in. In zijn cel in Leeuwarden ontvangt hij duizenden brieven en kaarten die hij allemaal beantwoordt. Hij is onderwerp van twee filmdocumentaires en schrijft het boek 'De Muesli Bloeit', naar aanleiding van zijn radiodagboek voor de VPRO. In de jaren na zijn vrijlating blijft Stephan Kraan zich inzetten voor totaalweigeraars en het vrije-socialisme in de geest van Ferdinand Domela Nieuwenhuis.