Stephan Kraan

Geschiedenis, Van 1970 tot 1996 weigerde een kleine groep van in totaal c.a. 175 dienstplichtige jongens niet alleen de militaire dienst, maar ook de vervangende dienst; zij noemden zichzelf totaalweigeraars; rond deze groep ontstond een actiecultuur van antimilitaristische acties, vooral gevoerd door de actiegroep Onkruit, totaalweiger weekends, totaalweiger overleg, totaalweiger spreekuur en de totaalweiger nieuwsbrief; totaalweigeraars werden aanvankelijk veroordeeld tot 18 maanden gevangenisstraf, sinds 1983 tot 12 maanden; met de feitelijke opheffing van de dienstplicht in 1996 kwam ook een einde aan het totaalweigeren.

Inhoud, Correspondentie gericht aan Onkruit 1979-1986; stukken betreffende acties gevoerd door Onkruit, Landelijk Antimilitaristies Overleg (LAMO) 1983-1984, het totaalweigeroverleg, de totaalweigerweekends 1981-1991, Antinor, vereniging van ouders van totaalweigeraars 1980-1995; stukken betreffende en afkomstig van circa 175 totaalweigeraars, werkweigeraars en herhalingsweigeraars 1971-1997 met persoonlijke correspondentie en stukken betreffende de gevangenis, persoonlijke nieuwsbrieven; stukken betreffende plaatselijke antimilitaristische groepen en totaalweigeraars in het buitenland.

Ordening, Sinds 1980 bestaat er bij het Anti-Militaristies Buro (AMB) in Nijmegen een archief over totaalweigeraars. Hoewel begonnen in 1980 bevinden zich in het archief gegevens die terug gaan tot 1970. Het Totaalweigerarchief is een archief dat is ontstaan in de praktijk. De gegevens werden gebruikt om jongens die wilden totaalweigeren van goede informatie te voorzien. Zo is ook de naam Totaalweigerarchief ontstaan. Lang niet alle gegevens in het archief betreffen totaalweigeraars. Zo is er ook informatie over de zogenaamde keuringsweigeraars, werkweigeraars en herhalingsweigeraars. Ook braken sommige hun totaalweigering voortijdig af en deden alsnog een beroep op de Wet GMD.

Historisch overzicht, Op 1 februari 1996 werd in Nederland de opkomstplicht voor het leger afgeschaft. De facto kwam daarmee een einde aan de dienstplicht voor de Nederlandse strijdkrachten en daarmee ook het verschijnsel van het dienstweigeren. Weigeren van militaire dienst door radicale antimilitaristen en pacifisten kwam sinds het einde van de 19e eeuw regelmatig voor. Sinds 1923 werd hiervoor een wettelijke mogelijkheid gemaakt in de vorm van de Dienstweigerwet, die uiteindelijk Wet gewetensbezwaarden militaire dienst (Wet GMD) ging heten. De overgrote meerderheid van de dienstweigeraars deed een beroep op deze wet en vervulde een vervangende dienstplicht. Voor een klein aantal antimilitaristen was dit echter een onbevredigende oplossing: zij weigerden zowel de militaire dienst als de vervangende dienstplicht en werden totaalweigeraars genoemd. Zij konden over het algemeen op een gevangenisstraf van een half tot anderhalf jaar rekenen. Het verschijnsel van totaalweigeren is in diverse perioden voorgekomen: in de jaren twintig van de 20e eeuw, na de Tweede Wereldoorlog toen een aantal jongens weigerde mee te doen aan de Politionele Acties in Indonesië en vanaf de jaren zeventig. Rond deze laatste totaalweigergolf ontstond een levendige antimilitaristische beweging en actiecultuur. Naar de aard van de zaak was totaalweigeren een individuele actie, maar veel totaalweigeraars meenden dat hun weigering gezien moest worden als een daad van verzet tegen militarisme, legers en bewapening en niet in de eerste plaats als een kwestie van hun persoonlijke geweten, zoals de wet GMD veronderstelde. In dit verband deed vooral de groep Onkruit van zich spreken, een losse groep antimilitaristen die acties voerde bij militaire objecten. De bedoeling was vaak de autoriteiten zodanig te provoceren dat er wel arrestaties moesten volgen, waarbij dan ook opgeroepen totaalweigeraars gearresteerd zouden worden: de zogenaamde oppakacties. Daarnaast ontstond in de jaren zeventig en tachtig een netwerk van een landelijk totaalweigeroverleg, totaalweigerweekends, de Totaalweigernieuwsbrief, het totaalweigerspreekuur en allerlei plaatselijke groepen, zoals die in Nijmegen, Groningen Utrecht en Rotterdam. Deze beweging kenmerkte zich door een losse en ad hoc organisatiestructuur. Hoewel het om een kleine groep ging trokken de totaalweigeraars veel aandacht door de radicaliteit en de vergaande persoonlijke consequenties van hun stellingname. Vooral het feit dat 'onschuldige' jongens voor een jaar de gevangenis in gingen wekte veel discussie. Pogingen van de overheid om tot een wettelijke regeling voor de groep te komen liepen echter op niets uit. De enige manier om het verschijnsel totaalweigeren definitief te laten verdwijnen was de feitelijke afschaffing van de dienstplicht. bron: www.iisg.nl 

De tentoonstelling in het gevangenismuseum Blokhuispoort ging over de totaaldienstweigeraar Stephan Kraan die precies 30 jaar geleden vanuit het Depot van Discipline in Nieuwersluis het Huis van Bewaring in het centrum van Leeuwarden werd binnengebracht om er een vol jaar achter tralies door te brengen. Kraan weigerde niet alleen om in militaire dienst te gaan, maar ook de vervangende dienstplicht en werd daarvoor door de Krijgsraad en het Hoog Militair Gerechtshof tot 18 maanden gevangenisstraf veroordeeld. De tentoonstelling toont op een zeer toegankelijke manier uniek en prachtig foto-, film-, en audiomateriaal van zijn gevangenschap. Verder zijn er originele posters, dagboeken, brieven, boeken en documenten te zien. In de tentoonstellingsruimte was de cel van Kraan gereconstrueerd met originele gevangenisattributen en persoonlijke trivia. Het is voor het eerst in Nederland dat een dergelijke tentoonstelling in de originele gevangenissetting plaats vindt.