1940 - 1945

Als op 8 december 1944 de deur van zijn cel open zwaait en een gewapende en gemaskerde man hem gebiedt naar buiten te komen, weet Gerrit Fokkema (1923) zeker dat zijn laatste uur heeft geslagen. Niets was minder waar. Hij was onderdeel geworden van de spectaculairste bevrijdingsactie van het Nederlandse verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. 

Rie was van beroep apothekersassistente en werkzaam bij apotheek Cath op de Nieuwstad te Leeuwarden. Apotheek Cath was een multifunctionele apotheek. Voor in de apotheek werden de recepten verwerkt en patiënten te woord gestaan. De ruimte achter de apotheek had een grossier functie waar bevoorrading werd klaargemaakt. Op deze afdeling werkte Rie’s collega de heer Dantzig een neef van oud apotheker Dantzig van de Centraal apotheek aan de Voorstreek die zodoende met de handelingen in een apotheek op de hoogte.

De gedurfde overval op de Leeuwarder gevangenis is de geschiedenis ingegaan als een daad van verzet, waarop nooit Duitse vergeldingsacties volgden. Maar is dat wel correct? Wijbenga beweert dat er wel degelijk represailles plaatsvonden: honderd Friezen werden per veewagon naar Ahlem vervoerd, een kamp nabij Hannover. Hij was een van hen en zat op 8 december 1944 eveneens vast in Huis van Bewaring Leeuwarden.

Dokter Bearda Bakker was huisarts in Leeuwarden en door de Duitsers aangesteld als gevangenisarts van de Leeuwarder gevangenis en Huis van Bewaring. Hij heeft meegewerkt aan de overval op de gevangenis op 8 december 1944. Er zaten belangrijke verzetsmensen vast en die moesten er hoe dan ook uit. Anders werden ze doodgeschoten. Een en vijftig mensen zijn bevrijd en ondergedoken en niemand van hen is gepakt. Maar het was bloedlink.

Een verhaal van Hein Groeneveld dat hij heeft geschreven in de De Bildtse Post.  De krantenknipsels zijn bewaard in een plakboek welke in bezit is van de familie Groeneveld. De familie heeft de stichting Blokhuispoort toestemming gegeven om het verhaal te publiceren. De krantenknipsels zijn de basis van dit verslag. Opgeschrikt door een schreeuw. Duitsers "Papieren" “Mit” getransporteerd naar Leeuwarden.  De deur van de cel wordt wijd opengedraaid en we mogen vrij rondlopen. “één ding, nooit weglopen! Dat kan voor ons de kogel betekenen. Begrepen”.  2 de kerstdag van het jaar 1944. 

In januari 1945 heeft Hielke de Haan (1911-1986), in Joure en Huizum destijds bekend als ‘Meester de Haan’, tien dagen doorgebracht in Cel 11 van het Huis van Bewaring te Leeuwarden. Hij heeft in die cel een dagboek bijgehouden, geschreven op de toen verstrekte dunne velletjes papier voor de toiletemmer. 

Ook zijn er enkele blaadjes uit de gevangenis gesmokkeld door bewakers. Zijn vrouw, ouders en kinderen in het toenmalige Huizum bij Leeuwarden, kregen zo enkele berichten na zijn plotselinge arrestatie. Mevrouw De Haan werd met cryptische aanduidingen geïnstrueerd te waarschuwen voor mogelijk andere arrestaties.  bron spanvis.com

Foppe Dupon vertelde jarenlang van de oorlog. Programmamakers van Buro de Vries gingen in 2018 met Dupon mee naar een schoolklas in Garyp. Geboren in Burgum: 16-02-1923   •   Overleden in Garyp: 07-07-2019 

Na tien dagen Huis van Bewaring in Leeuwarden, kwam het bevel "afvoeren!’. Ik moest voor heropvoeding naar Kamp Amersfoort. Ik wist van het bestaan van dat kamp, maar ik had geen idee wat me daar te wachten stond. Ik werd samen met meerdere Duitsland-weigeraars per trein naar Amersfoort gebracht.  

De heer Born begon zijn loopbaan in 1943 tijdens de tweede wereldoorlog, eerst op de administratie. Zich opgewerkt tot directeur van het Huis van Bewaring. Op 27 januari 1942 bij een temperatuur van minus 17 graden overdag (de Elfstedentocht was een week eerder gehouden) begon mijn loopbaan bij justitie, die ruim veertig jaar zou duren.  De oudste hulpbewaarder in die oorlogsjaren was de heer Dirk Tombal. Hij was in mijn ogen al een oude man en bezat een grote witte snor.  Wij waren veilig voor de razzia’s, wij sliepen in de regentenkamer op strozakken.  soms wel 6 of 7 man in het H.v.B. op één cel, ook ’s nachts uiteraard. 

Ingerekend maar niet uitgeteld! Aan onze kinderen en kleinkinderen.Toen mijn overgrootvader terugkeerde van de tiendaagse veldtocht in 1831, nam hij als herinnering mee een bronzen kruis, waarop de woorden: ,, Voor moed, beleid en trouw". Bewaren wij het niet als een kleinood van ervaring uit een tijd van spanning en strijd? 

Op 31 maart werd vader gearresteerd en naar het HvB gebracht. Gevangene nummer B 670  Cel 29. De inschrijving hebben wij nog gezien in het “gastenboek” dat nu bij Tresoar ligt. Verhoren, nog meer verhoren. Daar schreef hij voor het eerst wat notities en een enkel gedicht. 

De Overval wordt gerekend tot de klassiekers van de Nederlandse filmgeschiedenis. De film is gebaseerd op een werkelijk uitgevoerde bevrijdingsactie van de Friese KP (KnokPloeg, de gewapende tak van het verzet). Op 8 december 1944 wisten de samenwerkende Knokploegen in Friesland 51 verzetsmensen uit het Huis van Bewaring in Leeuwarden te bevrijden. Er ging een minutieus uitgewerkt plan aan ‘de Kraak’ vooraf, want er mocht geen schot gelost worden om de nabij gehuisveste bezetters niet te alarmeren. De actie werd feilloos uitgevoerd en er volgden, heel uitzonderlijk, geen represailles.