Directeur Pieter Carel Maan

door Kees van Straten. 05-05-2016 Voorzitter Philidor

Philidor is de oudste schaakvereniging van Nederland en opgericht in 1847. Bij het eeuwfeest werd het predicaat ‘Koninklijk’ toegekend. In de 19e waren veel prominente Leeuwarders lid van de schaakclub, zoals b.v. H.A.K. Ringler (fotograaf), Hendericus Kuipers (boekhandelaar, uitgever), Van der Wielen (de uitbater van wat later Zalen Schaaf zou worden), Jan Plet (chirurgijn, oogarts en vroedmeester), Tjeerd Keikes (zilversmid en graveur), Jacobus Plet (meubelhandelaar), Freek Klazes Bokma (destillateur en stichter van het Bokma-concern), Willem Hardorff (orgelbouwer) en Pieter Carel Maan (directeur van het Huis van Bewaring in Leeuwarden). 

Pieter Carel Maan is geboren in Den Bosch op 18 november 1829. Als jongeman gaat hij naar Rotterdam. Vermoedelijk heeft hij daar gewerkt in een Huis van Bewaring, want in zijn overlijdensbericht in de Leeuwarder Courant is sprake van ‘vroeger door hem bij het gevangeniswezen waargenomen functiën’, daarbij kennelijk doelend op de tijd voordat hij in Leeuwarden werkzaam was. Hij komt in Rotterdam zijn Klazina tegen. Ze trouwen, Pieter Carel Maan en Klazina Koevoet, in 1860. Vijf jaar later, op 24 oktober 1865, wordt hij benoemd tot Directeur Burgerlijke en Militaire Verzekering in Leeuwarden. De ‘Burgerlijke en Militaire Verzekering’ was een vroegere benaming voor ‘Huis van Bewaring’ of ‘Verzekeringhuis’.
 Inschrijving Pieter Carel Maan

Van 1824 tot 1892 was de Kanselarij de huisvesting voor de Burgerlijke en Militaire Verzekeringen,  dus een Huis van Bewaring. De directeur woonde in de Kanselarij.  Waar precies is lastig te achterhalen; misschien aan de achterkant?

Pieter Maan komt wonen en werken in Leeuwarden in 1865 en heeft een interessante baan. Naast het aansturen van zijn personeel heeft hij thuis ook nog de zorg voor vrouw en kinderen, de dienstmeid (hij verslijt er drie in krap twee jaar tijd) en een naaivrouw. Er gebeurt van alles in het Huis van Bewaring, dat blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat in 1883 twee snoodaards het plan hebben opgevat om te ontsnappen. De Leeuwarder Courant maakt er een korte melding van. De schurken kruipen door een dakraam en laten zich met een touw naar beneden zakken. Helaas was het touw niet sterk genoeg en daardoor viel de zwaarste jongen. Beiden werden onderaan de muur opgewacht door wakkere cipiers. Zo’n enerverende baan vráágt om ontspanning na werktijd. Nu was het amusementsaanbod in 1865 niet zo ruim als tegenwoordig. Je kon b.v. lid worden van de Maatschappij ter Bevordering van Schilder- en Teekenkunst in Friesland. Pieter had geen oren naar ‘teekenen’ en meldde zich als kandidaat-lid bij het Schaakcollegie Philidor. Op de vergadering van 9 maart 1866 wordt door het lid J.O. Perquin als gast gepresenteerd ‘den Heer Maan, Directeur van het Huis van Burgerlijk en Militaire verzekering alhier’. Dat wordt nog eens dunnetjes overgedaan op de vergadering van 16 maart 1866  (met nieuwe leden kun je niet voorzichtig genoeg zijn). Door de Hr. Perquin  wordt ‘tot lid onzer vereeniging voorgesteld den Heer Pieter Carel Maan, Directeur in het Huis van Burgerlijke en Militaire verzekering alhier, aan welk voorstel gevolg zal worden gegeven overeenkomstig art. 21 van het huishoudelijk reglement’. Een week later wordt overgegaan tot ballotage. Hij wordt aangenomen met 9 van de 11 stemmen (welke bezwaren zouden die twee tegenstemmers hebben gehad?). Op 27 maart wordt er geschaakt, maar niet ‘nadat de Vice President het nieuwe lid onzer Vereeniging, den Heer P.C. Maan uit aller naam had verwelkomd en dit op heusche wijze was beantwoord’. Een jaar later is Pieter Carel al zo ingeburgerd dat hij zelf nu ook een gast kan introduceren. Op 1 november 1867 stelt Maan voor: de Heer J. Theunisse, telegrafist. Deze Theunisse zal 18 jaar lang vice-president zijn. 

1888 is een onrustig jaar voor Pieter Carel. De familie Maan verhuist van de Turfmarkt naar het Blokhuisplein,

Pieter krijgt op de schaakclub ruzie met jeneverstoker Bokma en hij zegt het lidmaatschap op van de club die hij ruim 20 jaar gediend heeft. Als secretaris schrijft hij nog wel plichtsgetrouw het jaarverslag over 1887-1888, en hij sluit af met de woorden: “En hiermede eindig ik dit mijn verslag onder dankbetuiging voor de vele blijken van hartelijkheid en vriendschap gedurende mijn lidmaatschap ondervonden, met de beste wenschen voor Philidor”. 

Twee jaar later overlijdt hij, op 16 december 1890. We vinden het volgende bericht in de Leeuwarder Courant van 17 december 1890:  

Heden is alhier op den leeftijd van 61 jaren onverwacht overleden, de Heer P.C. Maan, directeur van het Huis van Bewaring, tevens tijdelijke strafgevangenis. Meer dan 25 jaren was hij in deze betrekking werkzaam geweest. Gelijk ook in vroeger door hem bij het gevangeniswezen waargenomen “functiën”, had hij steeds aan eene volijverige plichtsbetrachting eene humane behandeling der aan zijne bewaking toevertrouwde gevangenen weten te paren’.

Ook staat hier het overlijdensbericht namens de familie: 

‘Heden morgen overleed, zeer onverwacht, mijn Echtgenoot PIETER CAREL MAAN, in leven Directeur van het Huis van Bewaring alhier. Leeuwarden, 16 december 1890. K. KOEVOET. Mede namens mijne Kinderen’. 

 Overlijdensregister 1890 | 1890 | Leeuwarden Pieter Maan 16-12-1890 Aktenummer 656  LWN_O_1890_166