Tijdslijn

• BLOKHUIS (1498-1661)

• HUIS VAN OPSLUITING EN TUCHTIGING (1661-1874)

• DE BIJZONDERE STRAFGEVANGENIS (1874-1969)

• HUIS VAN BEWARING (1891-2008)

• CULTUREEL BEDRIJVENCENTRUM (2008- HEDEN)

De bouw van het blokhuis werd gestart op 22 februari 1499 in opdracht van Wilwolt von Schaumburg. Hij was de stadhouder van Friesland voor Albrecht, de hertog van Saksen. Vanuit het blokhuis werd de macht over Friesland uitgeoefend; het is een verzameling gebouwen op een vrijwel vierkant terrein omsingeld met tamelijk brede grachten. Het complex was gelegen op een soort eiland met op iedere hoek een rondeel. Bovenstaande kaart dateert uit 1562, toen het gezag van Bourgondië over de Nederlanden heerste. In de 16e eeuw was deze behuizing op kosten van de Leeuwarder burgerij gebouwd, maar de stad had hiervan geen direct profijt. Integendeel: balsturige Leeuwarders werden hier opgesloten; er groeide weerstand tegen de machthebbers.

De stad heeft geprofiteerd van de rust die in Friesland was ontstaan. Weliswaar was de Friese vrijheid voorgoed verloren gegaan: het viel onder het keizerrijk van Karel de Vijfde. Door de goede waterverbindingen en de centrale ligging werd Leeuwarden het knooppunt voor de regionale handel. In de bouw werd die welvaart zichtbaar. In navolging van bewegingen elders in de Nederlanden keren ook de Friezen zich tegen het Spaans-Brusselse gezag, dat alleen de katholieke godsdienst duldde. De beschieting van het garnizoen van het SpaansBourgondische leger bij het blokhuis was misschien wel het belangrijkste wapenfeit in de Tachtigjarige Oorlog in Friesland. In 1580 liet een burgemeester van Leeuwarden al het wapentuig van de stad rond de singel van de het blokhuis plaatsen. Te midden van monniken en nonnen, die uit de Leeuwarder klooster waren gehaald, beschoten de Leeuwarders het vijandelijke leger. Al snel werd het blokhuis bestormd en veroverd. De daarop volgende dagen verlieten alle katholiek gezinden de stad.

Situatie van 1616 nadat de Leeuwarders de westelijke singelgracht bij het blokhuis hadden dichtgegooid. 

De verovering van het blokhuis. Onder aanvoering van een burgemeester in 1580, Adje Lambertsz. De pijnigtoren In het rondeel in de zuidoosthoek was de pijnbank ondergebracht en deze toren heette in de volksmond ‘de pijnigtoren’. In deze toren werden verdachten gefolterd om tot een bekentenis te dwingen. De verovering van het Blokhuis In 1580 kreeg Adje Lambertsz (burgemeester van Leeuwarden) zijn eeuwige roem. Onder zijn leiding trok een grote groep Leeuwarder burgers op naar het Blokhuis. Hij had een list. Hij liet vrouwen en kinderen van de in het Blokhuis gelegerde soldaten ophalen en zette ze in als levend schild.

Openbare terechtstellingen bij het blokhuis in de 18e eeuw

Het Huis van Opsluiting en Tuchtiging was verbonden met het hoofdgebouw van het voormalige blokhuis of kasteel der stad. Het werd in 1661 gebouwd, het brandde op 12 november 1754 bijna geheel af, waarna het veel sterker en veiliger is opgebouwd. Deze gevangenis heeft een zeer ruime binnenplaats en wordt door het tijdelijk garnizoen bewaakt.

Ontvluchting. 't Was in de vroege morgen van 15 Juni 1868, ontvluchten zes zware criminelen, allen waren ze veroordeeld tot twintig jaar gevangenisstraf. Nadat al de boosdoeners weder opgesloten waren, werd de militaire macht versterkt met 1 korporaal en zes man.

Tuchthuisbrand in Leeuwarden. In de nacht van 11 op 12 november 1754 is het tuchthuis in Leeuwarden "bij toeval" in brand geraakt. Een vrouw en vijf mannen kwamen om in de vlammen. Veel gevangenen zijn ontvlucht, anderen kwamen weer terug en werden in het Blokhuis ondergebracht.

De Bijzondere Strafgevangenis Leeuwarden is gebouwd door J.F. Metzelaar en W.C. Metzelaar op het terrein van het Blokhuis. In 1870-1877 bouwde J.F. Metzelaar ter vervanging van de bestaande gebouwen een nieuwe Bijzondere Strafgevangenis voor straffen langer dan vijf jaar tot levenslang.

Bijzondere Strafgevangenis. De Strafgevangenis was bestemd voor mannen, veroordeeld tot vijf jaar of langer.

Deze gevangenisstraf wordt in afzondering of gemeenschap ondergaan.

Beruchte Gevangenen. Namen zoals: H.J.Jut (Kop van Jut); Gebroeders Dalstra; Gebroeders Hogerhuis; De Bende van

Oss; IJje Wijkstra; Dokter O; C.Blanken en vele andere beruchte criminelen.

Het Huis van Bewaring werd gebouwd door J.F. Metzelaar en W.C. Metzelaar, was bestemd voor mannen en vrouwen die een (voorlopige) hechtenis ondergaan. De vrouwenafdeling met vier cellen werd in 1970 gesloten. Er werken in 1970 ongeveer 130 medewerkers, de capaciteit is 163 gedetineerden en biedt onderdak aan preventieve, arrestanten, vreemdelingen en subsidiair gehechten. In 1988 met een forse reorganisatie van de bestemmingen binnen de beschikbare ruimten en het herzien van de gehele interne verkeerscirculatie. Op 1 april 2008 zegt

justitie de huur op het gehele pand moet worden leeggehaald.

De Overval. Op vrijdag 8 december 1944 werden 51 verzetsstrijders bevrijd uit het Huis van Bewaring in Leeuwarden. In drie kwartier werd de operatie uitgevoerd zonder een schot te lossen.

DeBlokhuisPoort gaat dicht. Op 17 juni 2007 werd de laatste gevangene overgeplaatst en per 1 april 2008 zegt

het Ministerie van Justitie de huur op. Het gebouw moet geheel ontruimd worden en leeg worden opgeleverd.

Het voormalige Huis van Bewaring "DeBlokhuisPoort" herbergt creatieve bedrijven. Het grote gebouw (circa 16.000 m2) wachtte op een nieuwe bestemming, in oktober 2014 neemt de gemeente Leeuwarden "DeBlokhuisPoort" over van het Rijk voor het symbolische bedrag van 1 euro. Het gebouw werd daarna meteen doorverkocht aan

Stichting BOEi, Nationale Maatschappij tot Behoud, Ontwikkeling en Exploitatie van Industrieel erfgoed. BOEi is een ondernemende organisatie zonder winstoogmerk en heeft de ambitie een oplossing te vinden voor het maatschappelijke vraagstuk van het leegkomende erfgoed. De restauratie en herbestemming van de Blokhuispoort heeft de felbegeerde NRP GuldenFeniks gewonnen in 2018.

Geesten in DeBlokhuisPoort. "meneer, spookt het hier ook?”, vele bezoekers vroegen dit af tijdens de rondleidingen. Het antwoord was altijd: “als je erin geloofd dan spookt het hier”. Een gebouw waar veel leed en verdriet was. De muren kunnen niet praten, daarom vertellen wij deze verhalen.

Grote Verbouwing. Op maandag 8 juni 2015 was de start van de grote verbouw van dit oude Huis van Bewaring. Het uiterlijk van de oude gevangenis werd voor een groot deel teruggebracht in de oude staat rond de jaren dertig.